Jak zostać ekologicznym rolnikiem?

Zapraszamy do obejrzenia filmu z Polskiego Forum Żywności Ekologicznej 2021 z panelu „Jak zostać ekologicznym rolnikiem”. Film składa się z prezentacji o następującej tematyce:

1. „Rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce a Europejska Strategia Zielonego Ładu” prowadzenie: Wioletta Wrzaszcz adiukt w Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej ­– Państwowy Instytut Badawczy
2. „Jak bieg z przeszkodami zamienić na przyjemny jogging? Step-plan wejścia na rynek eko – okiem prawnika” prowadzenie: r.pr. Magdalena Świąder partnerka w kancelarii MOYERS
3. „Jak bezboleśnie przeprowadzić konwersję na rolnictwo ekologiczne” prowadzenie: Urszula Sołtysiak rzecznik prasowy PIŻE, ekspert ds. rolnictwa ekologicznego
4. „Nowe pakiety i nowe stawki płatności dla rolnictwa ekologicznego po 2022 roku” prowadzenie: Grzegorz Ignaczewski redaktor Top Agrar Polska
5. „Jak zostałem rolnikiem ekologicznym – reportaż z gospodarstwa Krzysztofa Dureckiego” prowadzenie: Bartłomiej Czekała Dyrektor Działu PWR Online, redaktor naczelny portali grupy PWR
6. Debata ekspercka pod hasłem „Czy warto postawić na rolnictwo ekologiczne?” udział: Urszula Sołtysiak, Grzegorz Ignaczewski oraz Łukasz Gębka – właściciel Farmy Świętokrzyskiej

Forum było finansowane przez Fundusz Promocji Owoców i Warzyw oraz Fundusz Promocji Ziaren Zbóż i Przetworów Zbożowych.

Polska na mapie ekologicznej Europy

Segment żywności ekologicznej w Polsce rośnie w bardzo szybkim tempie, choć nadal, na tle zachodnich rynków eko pozostaje małym segmentem, za to z wielkim potencjałem. Na przestrzeni ostatnich siedmiu lat wartość segmentu organicznej żywności wzrosła w Polsce trzykrotnie i w 2018 roku przekroczyła 1 miliard złotych brutto, czyli 245 mln euro. W  zestawieniu z całym rynkiem żywności w Polsce jest to kwota nieduża, odpowiadająca ok. 0,3% całości rynku produktów spożywczych. Średnie wydatki konsumentów na produkty ekologiczne wynoszą w Polsce 6 euro per capita rocznie, co stanowi mniej niż 1/10 unijnej średniej.

W 2017 roku rolnictwo i produkcja żywności organicznej prowadzone były w 181 krajach na świecie przez 2,9 mln producentów, a globalny rynek bio osiągnął wartość blisko 92 mld euro. Na Amerykę Północną i Europę przypada 90% rynku, który od końca lat 90. urósł ponad sześciokrotnie. Największymi producentami i konsumentami żywności ekologicznej są od lat Stany Zjednoczone (47% globalnego rynku) oraz Europa, a przede wszystkim kraje Unii Europejskiej (37%). To najlepiej rozwinięte i stale rosnące rynki żywności ekologicznej, zarówno pod względem udziałów gruntów organicznych w uprawach ogółem, zwiększającej się liczby producentów oraz przetwórców ekologicznych, jak i wysokiej wartości sprzedaży produktów organicznych na poszczególnych rynkach krajowych.

Europa stawia na eko rolnictwo
Jedna piąta światowych upraw ekologicznych jest prowadzonych na kontynencie europejskim. O ile średni udział rolnictwa ekologicznego stanowi na świecie 1,4% wszystkich upraw, w Europie jest on dwa razy większy, a w samej UE wynosi 7,2%. Krajami o największym udziale organicznego rolnictwa są Austria i Estonia – mają ponad 20% takich upraw. W Szwecji uprawy eko to 18,8%, Włochy, Łotwa i Szwajcaria to ok. 15%. U dwóch sąsiadów Polski – Czech i Słowacji oraz w Finlandii udział upraw organicznych przekracza jedną dziesiątą gruntów rolnych. Z kolei największy areał upraw ekologicznych w hektarach pokrywają uprawy w dużych krajach rolniczych Unii, jak Hiszpania (2,1 mln ha), Włochy (1,9 mln ha), Francja (1,7 mln ha), Niemcy (1,37 mln ha). Te kraje produkują dzisiaj najwięcej żywności organicznej w Europie. Polska również należy do grupy państw o dużym obszarze upraw ekologicznych, choć w porównaniu z wielkością kraju i jego możliwościami jest to potencjał niewykorzystany – udział upraw wynosi tylko 3,4%, czyli mniej niż połowę tego, co jest w Niemczech. Na przestrzeni ostatnich lat powierzchnia gruntów organicznych spadła w naszym kraju i dzisiaj wynosi nieco poniżej 0,5 mln ha.  Jednocześnie to w regionie Europy Środkowo-Wschodniej mamy najwięcej gruntów w okresie konwersji na uprawy ekologiczne. Wśród nich jest Polska (108,6 tys. ha), Rumunia (109,3 tys. ha), Węgry (95,2 tys. ha) czy Bułgaria (88,1 tys. ha). Dlatego mapa ekologicznych upraw Europy za kilka lat może się istotnie zmienić.

Wykres 1: Producenci ekologiczni w Europie 2017 – źródło: FiBL survey 2019

Niemiecki rynek bio żywności 40 razy większy od polskiego
Rynek europejski jest drugim największym odbiorcą żywności organicznej na świecie, od lat notującym duże wzrosty. W ciągu ostatniej dekady prawie podwoił swoją wartość. Wielkość sprzedaży detalicznej bio żywności w Europie wyniosła 37,3 mld euro w 2017 roku, z czego na kraje UE przypadło 34,3 mld euro (10,5% wzrost vs rok 2016). Największymi rynkami w Europie są rynek niemiecki, gdzie wartości sprzedaży żywności eko w 2017 roku przekroczyła 10 mld euro, dalej rynek francuski – 7,9 mld euro i włoski – 3,1 mld euro. Wartość sprzedaży detalicznej żywności ekologicznej w poszczególnych krajach Europy wyraźnie pokazuje różnice pomiędzy Europą Zachodnią i Północną a regionem Europy Środkowo-Wschodniej czy Bałkan. Rynek niemiecki o wartości 10 miliardów euro jest ponad 40 razy większy od rynku polskiego – 235 mln euro.

Wykres 2: Największe rynki detaliczne żywności ekologicznej 2017 – udziały, źródło: FiBL survey 2019

Średnia wartość wydatków na żywność eko na głowę mieszkańca rocznie wyniosła w 2017 roku w Europie 47 euro, w samej Unii Europejskiej – 67 euro. Konsumenci wydający najwięcej na produkty ekologiczne to mieszkańcy Szwajcarii (288 euro per capita rocznie), Danii (278 euro) i Szwecji (237 euro). Na drugim biegunie są kraje Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie rynki żywności bio dopiero się rozwijają i wydatki konsumentów są niskie. W przypadku Polski wyniosły 6 euro na mieszkańca rocznie w 2017 roku. Udziały żywności bio w rynku żywności ogółem odzwierciedlają wielkość wydatków konsumentów na produkty ekologiczne. Największy w Europie i na całym świecie udział produktów organicznym w całym rynku żywności ma Dania – 13,3%. W przypadku Niemiec jest to ok. 5,1%, zaś Polski zaledwie 0,3%.

Europejscy konsumenci wybierają eko jaja i eko mleko
Są kategorie produktów spożywczych, gdzie udziały żywności organicznej są zdecydowanie wyższe. Tak jest w przypadku jaj z ekologicznego chowu, które w kilku krajach Europy stanowią ok. 30% rynku (Dania, Francja, Szwajcaria). Podobnie jest w przypadku ekologicznego mleka – jego udziały w rynku mlecznym osiągają blisko 20% w Austrii i Szwajcarii, przekraczają 30% w Danii. Wspólny dla całej Europy niski udział organicznego mięsa i produktów mięsnych w spożyciu mięsa ogółem wynika stąd, że wielu konsumentów żywności ekologicznej nie je mięsa w ogóle lub spożywa je w niewielkich ilościach.

W ciągu ostatniej dekady zanotowano w Europie ponad 100% przyrost w przypadku hodowli organicznego drobiu, co wynika z wysokiego zapotrzebowania konsumentów na ekologiczne jaja. Z kolei produkcja organicznego mleka w ciągu ostatnich 10 lat niemal się podwoiła w Europie, aby sprostać rosnącemu popytowi konsumentów na ekologiczne mleko i produkty mleczne. W 2017 roku wyniosła 4,7 mln ton (w samej UE 4,4 mln ton), co stanowi 3% całkowitej produkcji mleka krowiego w UE. W Polsce udział chowu ekologicznego drobiu w całej hodowli wynosi mniej niż 1%, podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku bydła.

Od specjalistycznych sklepów ekologicznych po sieci ogólnospożywcze
Europa to także najmocniejsza koncentracja handlu detalicznego żywnością organiczną na świecie, a większość sklepów zlokalizowanych jest w Niemczech, Francji i Włoszech. Wzrost sprzedaży generują przede wszystkim sieci handlowe, jak super i hipermarkety oraz sklepy dyskontowe. Praktycznie wszystkie wiodące sieci spożywcze sprzedają produkty organiczne pod markami własnymi. Udział żywności organicznej w Europie rośnie również w sektorze HoReCa i usług cateringowych, a w wielu krajach rządy wspierają stosowanie produktów organicznych w żywieniu zbiorowym, jak szkolnictwo czy szpitale.

Wykres 3: Udziały krajowe w sprzedaży żywności organicznej w Europie 2017, źródło: FiBL survey 2019
Najważniejszym kanałami sprzedaży produktów ekologicznych w Europie są sklepy ogólnospożywcze i specjalistyczne sklepy z żywnością organiczną. Na trzecim miejscu są kanały sprzedaży bezpośredniej, w tym targowiska, bazary etc. W Niemczech rynek jest w fazie transformacji i po okresie dominacji specjalistycznych sklepów eko, to supermarkety stały się główną siłą napędową kategorii żywności ekologicznej. W 2014 roku 33% żywności organicznej sprzedawano w Niemczech w sklepach eko, w 2017 liczba ta spadła do 29%, zaś 60% produktów organicznych sprzedawanych jest obecnie przez sklepy ogólnospożywcze.

Wykres 4: Udział kanałów sprzedaży w rynku żywności bio w Europie 2017 – źródło: FiBL survey 2019

Północ i zachód konsumują, południe i wschód produkują
W przypadku krajów Europy Północnej i Zachodniej popyt na żywność ekologiczną rośnie szybciej niż lokalna produkcja, stąd zapotrzebowanie na zwiększanie udziału upraw eko. Jak dotąd wzrost powierzchni upraw ekologicznych w Europie nie nadążał za rosnącym zapotrzebowaniem europejskich konsumentów na żywność organiczną, dlatego ważnym ogniwem rynku eko staje się import certyfikowanych produktów ekologicznych.
W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej i Północnej, kraje regionu Europy Wschodniej i Środkowej, jak Polska, Węgry czy Rumunia to głównie rolnicy i eksporterzy produktów ekologicznych, z kolei konsumpcja żywności bio na tych rynkach rozwija się powoli. Ekologiczna Europa jest zatem podzielona – z jednej strony mamy grupę krajów z rozwiniętymi rynkami żywności organicznej, wysokimi wydatkami konsumentów na produkty ekologiczne i rosnącym popytem na nie, któremu nie jest w stanie sprostać rodzima produkcja, z drugiej strony – mamy kraje dopiero rozwijające swój potencjał w produkcji i sprzedaży żywności ekologicznej, gdzie zarówno pod względem wielkości upraw, produkcji, jak i samej sprzedaży produktów organicznych istnieje ogromny rynek do zagospodarowania. Do tej drugiej grupy krajów należy Polska – jest w pierwszej dziesiątce krajów UE z największą powierzchnią ekologicznych użytków rolnych i dysponuje dużym potencjałem na ich zwiększenie.

Prognozy dla rynku żywności ekologicznej w Polsce
Pomimo, że polski rynek ekologiczny cechuje duże rozdrobnienie produkcji i podaży żywności ekologicznej, istotna różnica pomiędzy cenami „zwykłego” jedzenia a produktami ekologicznymi oraz słaba dostępność poza dużymi aglomeracjami, prognozy ekonomistów dla segmentu produktów ekologicznych są bardzo optymistyczne i wskazują, że znajduje się on w momencie przełomowym. Wybór produktów żywności ekologicznej jest dzisiaj przejawem dbałości o zdrowy styl życia i rosnącej świadomości konsumentów na temat wpływu jakości jedzenia na zdrowie, sprawność i jakość życia.

Dzisiejszy konsument jest bardziej świadomy niż kilka lat temu, czyta etykiety i analizuje skład produktów, ponadto wykazuje więcej zachowań prozdrowotnych, takich jak unikanie konserwantów i barwników, dbanie o sylwetkę oraz dobre samopoczucie. Niewątpliwie wpływ na zmianę koszyka zakupowego ma także rosnąca zamożność Polaków: w ciągu ostatnich 10 lat miesięczne wydatki gospodarstw domowych na osobę wzrosły o 58% z 690 zł (162,35 euro) do 1 091 zł (256,79 euro). Analitycy globalnej firmy consultingowej Roland Berger w raporcie o trendach na rynku handlu spożywczego w Polsce na najbliższe lata wskazują, że wzrastająca świadomość zdrowotna polskich konsumentów jest jednym z kluczowych trendów konsumenckich, które wpływają na zachowania zakupowe i preferencje klientów, a ich przejawem jest rosnąca popularność zdrowych, świeżych organicznych produktów.

Większa świadomość konsumentów, ale też intensywne rozszerzanie portfolio znanych marek masowych o produkty organiczne dają duży potencjał wzrostu w kategorii ekologicznych produktów spożywczych. Według analiz ekonomistów następujące wskaźniki świadczą o potencjale rozwoju segmentu żywności ekologicznej w Polsce:

• dynamika wzrostu wartości segmentu na poziomie do 20% rok do roku
• rynek w fazie intensywnego rozwoju
• udział żywności ekologicznej w rynku spożywczym 10 razy mniejszy od średniej unijnej
• zwiększająca się dostępność produktów ekologicznych – zainteresowanie segmentem sklepów wielkopowierzchniowych i rosnąca w nich sprzedaż produktów organicznych, rozwój wielu sieci specjalistycznych sklepów ekologicznych

Największym zadaniem producentów eko żywności jest uświadomienie konsumentom, że zielony listek na produktach bio to nie jest coś, co można „kupić” i używać jako marketingowy chwyt, tylko że unijne logo rolnictwa ekologicznego wiąże się z zupełnie innym systemem rolnictwa i że jest to odrębna gałąź gospodarki – odrębna od produkcji żywności konwencjonalnej. Co za tym idzie, wyzwaniem dla rynku eko jest zbudowanie szerokiej świadomości wśród polskich konsumentów, jakie wartości produktu pod względem walorów zdrowotnych i smakowych gwarantuje im wybór certyfikowanych produktów organicznych, oznaczonych „euro liściem”.

Źródła danych:
1) Inquiry Market Research „Rynek żywności ekologicznej” 2018
2) FiBL (Research Institute of Organic Agriculture), „The World of Organic Agriculture – Statistics and Emerging Trends 2019″

Jak przekonwertować się na rolnictwo ekologiczne i uzyskać certyfikat?

Certyfikat ekologiczny wydawany jest przez akredytowane jednostki certyfikujące, upoważnione przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Obecnie w Polsce zarejestrowanych jest 12 takich podmiotów, uprawnionych do przeprowadzania kontroli, wydawania i w razie konieczności – cofania certyfikatów zgodności w zakresie produkcji ekologicznej.

1. Złóż w wybranej jednostce certyfikującej „Zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego” (formularz do pobrania na stronie IJHARS  lub na stronach jednostek certyfikujących.
2. Zwróć się do pracowników Ośrodku Doradztwa Rolniczego, którzy pomogą Ci przygotować plan rolno-środowiskowy, umożliwiający wnioskowanie o dopłaty do produkcji ekologicznej.
3. Zawrzyj umowę w sprawie kontroli z wybraną jednostką certyfikującą i wypełnij niezbędne formularze opisujące Twoje gospodarowanie. Oczekuj wizyty kontrolnej inspektora, który sprawdzi, czy postępujesz zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.
4. Pamiętaj, że pierwsze dwa lata, (a w przypadku upraw sadowniczych – trzy lata), gospodarowania ekologicznego to wymagany prawem okres konwersji, czyli przestawiania na rolnictwo ekologiczne.

Tylko produkty roślinne, zbierane z pola po 12. miesiącu konwersji mogą być wprowadzane do obrotu z oznakowaniem „w trakcie konwersji na rolnictwo ekologiczne” z podaniem numeru kodowego jednostki certyfikującej. Zwierzęta i produkty zwierzęce z okresu konwersji  nie mogą być sprzedawane z powołaniem się na rolnictwo ekologiczne.

Więcej informacji o procesie przejścia na rolnictwo ekologiczne i uzyskania certyfikatu znajdziesz na stronach poszczególnych jednostek certyfikujących:

• EKOGWARANCJA  (PL-EKO-01)
• PNG  (PL-EKO-02)
• COBICO  (PL-EKO-03)
• BIOEKSPERT  (PL-EKO-04)
• BIOCERT  (PL-EKO-05)
• POLSKIE CENTRUM BADAŃ I CERTYFIKACJI  (PL-EKO-06)
• AGROBIOTEST  (PL-EKO-07)
• TÜV RHEINLAND POLSKA   (PL-EKO-08)
• AGROEKO  (PL-EKO-09)
• SGS  (PL-EKO-10)
• DQS POLSKA  (PL-EKO-11)
• BUREAU VERITAS  (PL-EKO-12)

Dlaczego warto zainwestować w rolnictwo ekologiczne?

• większa dochodowość – produkty ekologiczne osiągają zazwyczaj wyższe ceny
• wsparcie finansowe – producenci ekologiczni mogą korzystać ze specjalnych dopłat
• nowi odbiorcy – produkty ekologiczne przyciągają konsumentów dbających o zdrowie
• dbałość o środowisko – produkcja ekologicznej żywności przyczynia się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych

 Jak ubiegać się o dopłaty?

Możesz ubiegać się o dopłaty zarówno wtedy,  gdyż już posiadasz ekologiczny certyfikat, jak i dopiero się o niego starasz. W tym celu zwróć się do Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR). Płatności są przyznawane do gruntów ornych, trwałych użytków zielonych oraz sadów. Wniosek o przyznanie dopłaty wraz z wymaganymi dokumentami składa się co roku.
Warunkiem otrzymania dopłaty jest opracowanie 5-letniego planu działalności ekologicznej. Dokument należy sporządzić wraz z doradcą rolno-środowiskowym (funkcję tę pełnią pracownicy Ośrodków Doradztwa Rolniczego lub ARiMR). Wzór planu ustala Agencja.

Podstawowe  zobowiązania w ramach ubiegania się o dopłaty:

• łączna powierzchnia posiadanych użytków rolnych ma wynosić co najmniej 1 ha
• obowiązuje zakaz przekształcania występujących w gospodarstwie rolnym trwałych użytków zielonych i pastwisk trwałych w inne użytkowanie, w tym ich zaorywanie
• konieczne jest zachowanie elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanego rolniczo (m.in. oczka wodne, miedze, rowy, zakrzewienia lub zadrzewienia śródpolne)
• należy rozpocząć wytwarzanie produktów rolnictwa ekologicznego

Szczegółowe informacje dotyczące warunków przyznawania dopłat przez odpowiednie urzędy można znaleźć na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Warto postawić na krótkie łańcuchy dostaw! Czym są?

Krótkie łańcuchy dostaw, to zmniejszenie liczby pośredników między rolnikiem a klientem końcowym. Dla konsumentów żywności ekologicznej jest to niezwykle ważne! Krótkie łańcuchy dostaw dają wiele możliwości:

• współdzielenie zasobów
• utrzymanie infrastruktury
• współdziałanie w zakresie logistyki i dystrybucji umożliwia wydajne, ekologiczne i opłacalne rozwiązania
• wzmocnienie promocji i ochrony produktów lokalnych
• przeciwdziałanie marginalizacji mikroprzedsiębiorstw
• zwiększenie siły negocjacyjnej
• wymiana i wzajemne uzupełnianie wiedzy i umiejętności

Jakie są możliwości krótkich łańcuchów dostaw?

• sprzedaż bezpośrednia – zaproszenie do zakupów w gospodarstwie, sklepy własne rolników, gospodarstwa typu „uzbieraj sam”, udział w targach, festynach, sprzedaż przez internet;
• zbiorowa sprzedaż bezpośrednia – formalne zrzeszenia producentów, dobrowolne umowy o współpracy, samopomoc rolników;
• partnerstwo między producentami i konsumentami – kooperatywy spożywcze.

Więcej informacji o przystąpieniu do systemu rolnictwa ekologicznego na www.minrol.gov.pl oraz  na stronach upoważnionych jednostek certyfikujących. Niniejsze informacje są aktualne na dzień 30 IX 2019.

Jak zarabiać na rolnictwie ekologicznym?

Wyprodukowanie wysokiej jakości produktów ekologicznych to połowa sukcesu, druga – znalezienie odpowiednich rynków zbytu dla nich. Polskie gospodarstwa ekologiczne to głównie nieduże inicjatywy rodzinne. Podobnie jak innym małym przedsiębiorcom, trudniej jest im dotrzeć do klienta docelowego, negocjować z dużymi sieciami handlowymi czy innymi potencjalnymi partnerami. Dlatego w rolnictwie ekologicznym szczególnie istotne są kontakty z innymi producentami, przetwórcami i lokalnymi dystrybutorami żywności.

Postaw na kooperację

Dobrym rozwiązaniem, zwłaszcza dla początkujących producentów, jest członkostwo w organizacji zrzeszającej wytwórców ekologicznej żywności albo grupie producenckiej. Tego typu jednostki ułatwiają małym gospodarstwom i przetwórniom realizację ich celów biznesowych, co przekłada się na szereg korzyści:

• łatwiejsza promocja i sprzedaż produktów;
• łatwiejsze pozyskiwanie kontrahentów;
• lepsza organizacja rynków zbytu;
• nieoceniona wymiana wiedzy i doświadczeń;
• większa siła przebicia i konkurencyjność;
• krótszy łańcuch dostaw.

Na polskim rynku działa wiele stowarzyszeń i grup zrzeszających mniejsze gospodarstwa ekologiczne. Ich lista jest dostępna tutaj .

Krótki łańcuch dostaw, czyli zrównoważona dystrybucja

Utrzymanie krótkiego łańcucha dostaw to jedna z najważniejszych zasad w ekologicznej produkcji żywności. W praktyce oznacza taką organizację sprzedaży produktów, aby ich droga z pola na stół angażowała jak najmniej pośredników i była przyjazna dla środowiska naturalnego. Im więcej pośredników w handlu, tym więcej kilometrów pokonują zanieczyszczające środowisko samochody, dlatego w rolnictwie ekologicznym stawia się na:

• sprzedaż bezpośrednio w gospodarstwie lub przez internet;
• sprzedaż produktów na targach, lokalnych imprezach, festynach;
• ekologiczną dystrybucję: dostarczanie żywności bezpośrednio do sklepów, najlepiej lokalnie.

Finansowanie gospodarstwa ekologicznego

Prowadząc certyfikowane gospodarstwo ekologiczne można uzyskać dodatkowe dopłaty do upraw. Oprócz tradycyjnych dopłat obszarowych otrzymuje się wtedy tzw. płatność ekologiczną, finansowaną z funduszy unijnych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW 2014-2020). Można też uzyskać inne rodzaje dofinansowania.
Dopłaty przyznaje się rolnikom (lub grupom producenckim), którzy:

• prowadzą gospodarstwo rolne na terenie Polski;
• mają przynajmniej 1 ha upraw ekologicznych;
• otrzymali certyfikat działalności ekologicznej lub są w trakcie jego pozyskiwania;
• mają numer identyfikacyjny nadany przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

W celu uzyskania dopłat należy zobowiązać się, że działalność ekologiczną będziemy prowadzić przez przynajmniej 5 lat (tzw. 5-letnie zobowiązanie ekologiczne). Dlatego przygotowujemy 5-letni plan naszej działalności ekologicznej. Można wykonać go samodzielnie lub korzystając z odpłatnej pomocy doradcy rolno-środowiskowego z Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Wniosek o przyznanie dopłat, w tym 5-letni plan działalności ekologicznej, składamy w oddziale Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, odpowiednim do naszego miejsca zamieszkania. Lista Oddziałów Regionalnych i Biur Powiatowych ARiMR znajduje się tutaj. 

Rodzaje dopłat dla rolników ekologicznych 

*W przypadku dopłat do upraw obecnie największe dopłaty pozyskać można dla upraw w okresie konwersji: sadowniczych (1.882 zł/ha) oraz warzywnych (1.557 zł/ha). Wysokie stawki obowiązują również dla upraw po konwersji – podstawowych sadowniczych i jagodowych (1.501 zł/ha).
W dopłatach do upraw ekologicznych obowiązuje zasada degresywności: im większe gospodarstwo, tym mniejsza możliwa kwota dofinansowania.

** W przypadku dopłat do materiału siewnego kategorię elitarny lub kwalifikowany określa rozporządzenie Rady Ministrów. Obecnie należą do niej zboża: jęczmień, owies, pszenica, pszenżyto, żyto; rośliny strączkowe: bobik, groch siewny, łubin, soja, wyka siewna; ziemniaki.
*** Dla upraw ziemniaków minimalna ilość to np. 2 tony, dla pszenicy zwyczajnej – 150 kg, dla soi 120 kg materiału itd.
Wysokość dopłat wylicza się ją jako iloczyn deklarowanej przez rolnika we wniosku powierzchni upraw oraz stawki dopłaty.

Łączna kwota pomocy finansowej, udzielonej jednemu producentowi rolnemu, nie może przekroczyć 15 000 euro w ciągu 3 lat podatkowych (obrotowych). Jeżeli rolnik jest częścią grupy producenckiej czy kapitałowej, limit 15 000 euro odnosi się do jednego przedsiębiorstwa, a nie całej grupy. 

Wsparcie rolnictwa ekologicznego funduszami unijnymi

Programy unijne, w ramach których producenci i przetwórcy żywności ekologicznej mogą uzyskać różne formy dofinansowania prowadzonej działalności ekologicznej zostały przedstawione na infografice przygotowanej przez Komisję Europejską.

Źródła przytaczanych danych:

1. Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2015 – 2016
2. Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli, Jak zostać rolnikiem ekologicznym  
3. Broszura „Rolnictwo ekologiczne”

Przestaw się na eko (rolnictwo)

Rynek żywności ekologicznej w Polsce w 2016 r. stanowił jedynie 0,5% polskiego rynku spożywczego. To dużo poniżej średniej europejskiej, która wynosi 4%. Jest to jednak segment, który rozwija się niezwykle dynamicznie i rośnie 10 – 20% w skali roku. Dzieje się tak dlatego, że produkcja żywności ekologicznej jest z wielu powodów coraz bardziej opłacalna.

Konsumenci stawiają na eko

Wraz z rosnącą modą na zdrowy styl życia coraz więcej konsumentów poszukuje produktów z oznaczeniem BIO. Wybierają je, bo chcą mieć pewność, że zostały wyprodukowane bez udziału „chemii”. Jak obliczono w latach 90. XX wieku z pożywieniem zjadaliśmy 2 kg „chemii” rocznie, w tej chwili z jedzeniem dostępnym na rynku dostarczamy jej rocznie do organizmu ok. 10 kg! Reakcja organizmu na 10 kg substancji chemicznych to złe samopoczucie, brak sił, rozdrażnienie, problemy ze snem i chronicznym zmęczeniem, spadek odporności. Nawarstwienie się tych problemów powoduje alergie, nietolerancje pokarmowe i innego rodzaju kłopoty ze zdrowiem. W ich obliczu coraz więcej osób uważnie czyta etykiety produktów, które wkłada w sklepie do koszyka i wybiera chętniej te, które z uwagi na skład są zdrowsze i wyższej jakości.

Rolnicy chcą produkować eko

Ci, którzy żyją z uprawy ziemi nie zawsze chcą czynić to w konwencjonalny sposób, który dzisiaj zakłada duży udział chemicznych środków do nawożenia i zwalczania chorób czy szkodników. Przykładem takiej osoby jest Łukasz Gębka z Farmy Świętokrzyskiej. Jak powiedział w jednym z wywiadów: „Typowy sposób gospodarowania na gruntach rolnych był dla mnie szokiem! Dlatego zacząłem interesować się uprawą ziemi w sposób ekologiczny.”
Z badań przeprowadzonych w 2016 r. w ramach projektu „Postawy etnocentryczne konsumentów (w ujęciu lokalnym) a szanse i bariery rozwoju rynku żywności ekologicznej” (…) wynika, że główną przesłanką do podjęcia działalności w obszarze rolnictwa ekologicznego jest przede wszystkim troska o zdrowie (swoje i innych). Kolejną – obserwowany wzrost popytu na żywność ekologiczną wywołany np. nową modą czy chęcią powrotu do smaków z dzieciństwa. Równie ważne znaczenie mają takie przesłanki, jak: kontynuacja tradycji rodzinnych, przywiązanie do natury, marzenia, pasje, chęć zmiany prowadzonej działalności na lepszą czy efekt naśladowania pomysłów z zagranicy.

Eko się opłaca

Nie tylko troska o zdrowie i środowisko naturalne jest przyczyną przestawienia się na produkcję ekologiczną. Bycie eko po prostu się opłaca. Uprawy ekologiczne to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi rolnictwa. Ich areał w samej tylko Unii Europejskiej rośnie każdego roku o ponad 500 tys. ha. Żywności z certyfikatem EKO poszukują w sklepach konsumenci, skłonni zapłacić za nią nawet dwa razy więcej niż za porównywalny produkt wytworzony tradycyjnie. W Polsce rośnie w siłę ogromny rynek, któremu warto bacznie się przyglądać, zwłaszcza będąc rolnikiem lub przetwórcą. Polskie ekorolnictwo w liczbach:

• jesteśmy na 5. miejscu w Europie, jeśli chodzi o areał upraw ekologicznych;
• jesteśmy na 6. pozycji pod względem liczby gospodarstw i przetwórni z certyfikatami eko;
• mamy już 23 375 gospodarstw ekologicznych i 484 przetwórnie;
• przez 10 lat od wejścia do UE liczba gospodarstw ekologicznych wzrosła w Polsce 7-krotnie, a przetwórni aż 9-krotnie;
• uprawy eko zajmują łączną powierzchnię 536 579 ha;
• ponad połowę z nich stanowią zboża, na drugim miejscu są warzywa;
• 96 proc. producentów ekologicznych to rolnicy: 22 435 osób;
• pozostałe 4 proc. to osoby, które wprowadzają produkty ekologiczne na rynek; importują je; dostarczają materiał siewny i wegetatywny materiał rozmnożeniowy, zajmują się pszczelarstwem i akwakulturą;
• najwięcej upraw ekologicznych jest na Warmii i Mazurach, Podlasiu i Pomorzu Zachodnim;
• większość gospodarstw ekologicznych liczy od 10 do 20 ha, ale aż 1/5 ogółu stanowią te najmniejsze (do 5 ha), co oznacza, że nawet nieduże uprawy mogą być opłacalne!

Cierpliwość i konsekwencja

Produkcja ekologiczna nie jest trudna, choć wymaga cierpliwości i konsekwencji. Wielu tradycyjnych rolników stosuje już na co dzień elementy rolnictwa ekologicznego, np. poprzez ograniczenie chemii w ochronie roślin, naturalne pasze, unikanie monokultur. W uprawach ekologicznych ważne jest, by wszystkie te czynności wykonywać konsekwentnie i zgodnie z formalnymi wymogami rolnictwa ekologicznego. Podobnie jest w przetwórstwie ekologicznym, które wyklucza np. stosowanie syntetycznych dodatków, niszczących wartość biologiczną produktu.

Jak zostać rolnikiem ekologicznym?

Założenie gospodarstwa ekologicznego lub przestawienie gospodarstwa tradycyjnego na ekologiczne metody upraw wymaga przejścia 4 kroków przedstawionych poniżej. Plony z takiego gospodarstwa będzie można sprzedawać jako ekologiczne z certyfikatem w trzecim roku. Pierwszy krok, który trzeba wykonać to szkolenie, na którym można uzyskać pełną wiedzę na temat wymogów i zasad ekologicznej produkcji żywności i regulujących ją przepisów.

Kontrole są ważnym etapem certyfikacji gospodarstwa. Zgłaszając działalność zezwalamy inspektorom z jednostki certyfikującej na jej wykonanie w naszym gospodarstwie przynajmniej raz w roku. Bez niej nie można uzyskać certyfikatu. Podczas kontroli inspektorzy sprawdzają zgodność produkcji z wymogami zawartymi w przepisach:

• rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych,
• rozporządzeniu Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wdrażania rozp. 834/2007,
• ustawie o rolnictwie ekologicznym z 25 czerwca 2009 r.

Źródła przytaczanych danych:

1. Żywność ekologiczna w Polsce 2017, IMAS International Sp. z o.o.
2. https://ostrowiecka.pl/2018/02/10/olga-i-lukasz-gebka-pasjonaci-ekologicznych-warzyw/
3. Raport z badań „ Marketing, promocja oraz analiza rynku produkcji ekologicznej w Polsce, w tym określenie szans i barier dla rozwoju tego sektora produkcji”, SGGW, Warszawa, 2017 r.
4. Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych, Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2015 – 2016, https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/3861-raport-o-stanie-rolnictwa-ekologicznego-w-polsce-w-latach-2015-2016.pdf [dostęp: 1.10.2018 r.].
5. IMAS International Sp. z o.o., Żywność ekologiczna w Polsce, maj 2017, http://imas.pl/wp-content/uploads/2017/12/Zywnosc_ekologiczna_w_Polsce_2017_IMAS_International.pdf [dostęp: 1.10.2018 r.].
6. Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli, Jak zostać rolnikiem ekologicznym, http://www.lodr.konskowola.pl/www_m/index.php/doradztwo/ekologia/rolnictwo-ekologiczne/167-jak-zostac-rolnikiem-ekologicznym [dostęp: 1.10.2018 r.].
7. Przewodnik po działaniu. Rolnictwo Ekologiczne, PROW 2014-2020 (wyd. II), https://www.gov.pl/documents/912055/913531/Broszura+Rolnictwo+ekologiczne.pdf/6bea16c3-41be-e26e-0b49-7209b449a535 [dostęp: 2.10.2018 r.].

Produkcja ekologiczna a konwencjonalna

Na czym polega różnica?  

Rolnictwo ekologiczne a konwencjonalne

Zasadniczą różnicą pomiędzy rolnictwem ekologicznym a konwencjonalnym z punktu widzenia konsumenta to niestosowanie różnorodnych związków chemicznych mających na celu optymalizację plonów.  Zrozumienie na czym polega rolnictwo ekologiczne wymaga przeanalizowania celów, które stawia sobie hodowca żywności organicznej.  Najważniejsze z nich to:

• wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii
• sterowanie całym gospodarstwem
• programowa ochrona krajobrazu
• produkcja wysokiej jakości biologicznej
• dobra jakość przechowalnicza
• plon optymalny
• obszar gospodarstwa i agrotechnika optymalna w stosunku do środowiska
• specjalizacja dopuszczalna w ramach zasady prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa
• ograniczenie lub zaniechanie chemizacji
• mechanizacja dostosowana do warunków glebowych, potrzeb roślin i zwierząt
• ochrona gleby i wody
• produkty najwyższej jakości.

W rolnictwie konwencjonalnym, cele są inne:

• energia kopalin
• sterowanie określonymi uprawami
• eksploatacja aż do degradacji
• produkcja średniej jakości biologicznej
• zła jakość przechowalnicza
• maksymalizacja plonów
• intensywność gospodarowania i obszar nieskoordynowany z warunkami produkcji i środowiska
• zalecenia specjalizacji oparte głównie na kalkulacji ekonomicznej
• znaczna chemizacja – nawozy mineralne, biocydy, syntetyczne regulatory wzrostu
• mechanizacja głównie w aspekcie ułatwienia sobie pracy
• skażenie środowiska
• jakość przypadkowa

Wspólnym celem zarówno rolnictwa ekologicznego jak i konwencjonalnego jest produkcja. Jednakże w tym pierwszym przypadku wszystkie zabiegi z tym związane są ukierunkowane również na ochronę środowiska, krajobrazu oraz innych czynników środowiskowych, a uzyskany plon cechuje wysoka jakość. W rolnictwie konwencjonalnym główny cel to wielkość uzyskanego plonu, czyli maksymalna efektywność ekonomiczna. Uzyskuje się ją m.in. poprzez stosowanie chemicznych środków ochrony roślin i sztucznych nawozów, prowadzące do degradacji środowiska, krajobrazu, zanieczyszczenia wód gruntowych, niszczenia naturalnej fauny, co niejednokrotnie prowadzi do nieodwracalnych zmian w ekosystemie. Produkt takiego sposobu upraw charakteryzuje się przeważnie niską jakością, posiada wysokie poziomy zanieczyszczeń substancjami szkodliwymi dla zdrowia.

Różnice pomiędzy produktami organicznymi a pochodzącymi z upraw konwencjonalnych

Wysoka jakość produktów rolnictwa ekologicznego to przede wszystkim brak obecności środków ochrony roślin, takich jak pestycydy, herbicydy, fungicydy, których szkodliwość dla zdrowia i życia jest bezdyskusyjna i udowodniona w wielu badaniach. Wiele kiedyś powszechnie stosowanych środków chemicznych została już zabroniona, jak na przykład azotox. Dopuszczone substancje zostały pogrupowane, a ich ilość jako pozostałość w produkcie została ściśle określona rozporządzeniem. Ponadto, produkty ekologiczne mają wiele dodatkowych walorów, jak zawartość suchej masy, witamin i minerałów.  W zależności od gatunku i odmiany owoców oraz warzyw, te uprawiane metodami ekologicznymi mają przeważnie znacznie większe ilości tych składników niż te same warzywa i owoce uprawiane konwencjonalnie. Bio warzywa i owoce cechują również znacznie lepsze walory smakowe, są po prostu smaczniejsze niż te uprawiane standardowymi metodami.

Certyfikacja produkcji ekologicznej

Gospodarstwo, w którym uprawia się pola według zasad ekologii, aby stać się pełnoprawnym gospodarstwem ekologicznym i pod takim znakowaniem sprzedawać swoje plony, musi przejść proces certyfikacji . Certyfikacja obejmuje kontrolę na każdym etapie produkcji i dotyczy każdego z  jej aspektów. Początkiem drogi do uzyskania certyfikatu jest konwersja „zwykłego” pola na pole, na którym będzie można uprawiać ekologiczne warzywa, owoce czy zboża. Potrzebny na to czas, trwający zwykle 2 – 3 lata to jest właśnie okres konwersji. Cały proces podlega kontroli przez jednostkę certyfikującą. Następnym krokiem po dopełnieniu wszelkich praktyk i formalności oraz zakończeniu konwersji gospodarstwa jest pozyskanie ekologicznych sadzonek i nasion, które również powinny mieć certyfikat ekologiczny.  Podobny wymóg dotyczy również pozyskiwania nawozów i innych naturalnych minerałów w celu użyźnienia gleby. Każdy zabieg rolniczy musi być rzetelnie odnotowany i podlega kontroli, również każdy zbiór oraz procesy magazynowania, znakowania, konfekcjonowania i dystrybucji.

Jak odróżnić żywność ekologiczną od konwencjonalnej

Aby właściwie rozpoznać zdrową żywność, należy zwrócić uwagę na kilka ważnych cech. Po pierwsze – stopień przetworzenia. W produktach ekologicznych ważne jest zachowanie pierwotnej wartości odżywczej. Chodzi o to, aby produkt końcowy był w jak największym stopniu naturalny. Techniki przetwarzania stosowane w produkcji konwencjonalnej takie, jak rafinowanie czy konserwowanie, powodują, że wartość odżywcza produktu zostaje utracona. W przetwórstwie ekologicznym obowiązuje ograniczone stosowanie dodatków żywnościowych. Używa się ich tylko w przypadku istotnej potrzeby technologicznej lub szczególnych celów żywieniowych. Całkowicie wyklucza się substancje, które mogłyby wprowadzać w błąd w kwestii prawdziwej natury produktu.
Po drugie – wartość odżywcza, czyli zawartość witamin i minerałów. W jabłkach, cebuli, ziemniakach, kapuście, pomidorach i papryce pochodzących z ekologicznych upraw zawartość witamin C i B jest o wiele wyższa niż w przypadku owoców i warzyw z konwencjonalnych upraw. W składzie ekologicznej żywności obserwuje się też wyższą zawartość składników mineralnych:  żelaza w marchwi, magnezu w czarnej porzeczce, fosforu w selerze, potasu w szpinaku i wapnia w wiśniach.[2] Ponadto, produkty pochodzące z rolnictwa ekologicznego zawierają o około 30 proc. więcej antyoksydantów niż w przypadku żywności konwencjonalnej.[3] Warto o tym pamiętać z uwagi na prozdrowotny wpływ diety bogatej w składniki  zawierające związki bioaktywne.
Po trzecie – właściwości organoleptyczne. Żywność ekologiczna to nie tylko zdrowie, ale też smak i zapach. Większa zawartość cukrów, witaminy C, beta-karotenu, a mniejsza wody, bardzo korzystnie wpływają nie tylko na smak, ale też teksturę i aromat.[4] Są to właściwości, które tak bardzo cenimy choćby w przypadku jabłek czy pomidorów. Ale to nie wszystkie zalety. Dzięki temu procesy rozkładu przebiegają wolniej i surowce ekologiczne są bardziej trwałe i można je dłużej przechowywać.[5] 
Po czwarte – brak toksyn pochodzących z chemicznych nawozów i środków ochrony roślin. W systemie ekologicznym unika się stosowania chemicznego wsparcia dla upraw. Dzięki temu żywność zawiera o wiele mniej azotanów i azotynów niż w przypadku np. konwencjonalnie uprawianych ziemniaków.[6] W przeciwieństwie do konwencjonalnych metod produkcji, celem rolnictwa ekologicznego nie jest wzrost wydajności i obniżania kosztów wytwarzania żywności. Liczy się podwyższenie jakości produktów i zniesienie ryzyka zanieczyszczenie ich szkodliwymi substancjami.

Rolnictwo ekologiczne a regulacje prawne

Jednym z filarów systemu ekologicznego rolnictwa jest rozporządzenie Rady Wspólnoty Europejskiej nr 834/2007. Jako podstawę funkcjonowania gospodarstwa ekologicznego wskazuje zamknięcie obiegu z ograniczeniem stosowania środków zewnętrznych. W dokumencie tym znaleźć można główne zasady produkcji żywności ekologicznej.

W odniesieniu do uprawy gleby są to:

• zabiegi głębokiego spulchniania gleby i jej płytkiego odwracania,
• minimalna liczba przejazdów,
• wykorzystanie płodozmianu w celu zwalczania chorób, szkodników i chwastów.

W odniesieniu do hodowli zwierząt i uprawy roślin należy pamiętać o tym, żeby:

• unikać syntetycznych środków ochrony roślin, regulatorów wzrostu,
• dbać o dobrostan zwierząt – nieograniczony dostęp do wybiegu, hodowlę w systemie ściółkowym, dostęp do świeżej wody, odpowiednio regulowany dostęp światła,
• nawozy, zwierzęta, materiał rozmnożeniowy pochodziły z własnych zasobów gospodarskich (naturalne nawozy zielone, kompost),
• obsada zwierząt uzależniona była od posiadanych użytków rolnych (przy równoczesnym dostosowaniu do własnych możliwości produkcji ściółki i paszy),
• w odżywianiu zwierząt hodowlanych nie stosować substancji czynnych takich, jak antybiotyki, hormony, a pasza pochodziła z własnego gospodarstwa (w sytuacji zagrożenia życia zwierzęcia, wyjątkowo dozwolone są leki konwencjonalne, przy czym okres karencji jest dwukrotnie dłuższy niż w przypadku produkcji konwencjonalnej),
• nie stosować GMO i produktów z nich wytwarzanych (wyjątek stanowią preparaty lecznicze weterynaryjne),
• nie poddawać żywności promieniowaniu jonizującemu,
• ograniczyć emisję gazów cieplarnianych,
• dążyć do wytwarzania produktów wysokiej jakości.

Wybieramy bio

Dlaczego warto wybierać produkty bio? Przede wszystkim dlatego,  że  wybieramy produkty, które powstały w sposób nie mający wpływu na degradację środowiska. Po latach rozwoju gospodarczego i ekonomicznego, człowiek znalazł się w miejscu, w którym bezwzględnie musi respektować ziemię jako swój dom, swój ekosystem. Dysponujemy wiedzą i doświadczeniem, które jednoznacznie wskazują nam drogę do przetrwania jako gatunek: tylko poprzez zachowanie ochrony środowiska w szerokim tego słowa znaczeniu. Przyszłość musi więc należeć do ekologii, bo tylko organiczne metody upraw i produkcji służą zachowaniu równowagi środowiskowej. Produkty ekologiczne są bogate w witaminy i związki mineralne,  dzięki którym nasz organizm może funkcjonować w sposób zbliżony do tego, w jak został zaprojektowany. Zbliżony, gdyż lata degradacji i wszelakich odstępstw wywarły ogromny wpływ na naszą fizjologię, a nawet materiał genetyczny. Może się wydawać, iż wobec powyższych argumentów walory smakowe produktów organicznych są błahym powodem, by je wybierać, ale to nasze zmysły zapewniają po części prawidłowy przebieg procesu trawienia, a dzięki aromatowi i smakowi warzywa i owoce organiczne dosłownie i w przenośni po prostu rozpływają się w ustach.

[1] Kazimierczak R., Rembiałkowska E. (2007): Żywność ekologiczna – postęp w żywieniu. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego 1,

70-73.[2] Siebielec S. (2014): Charakterystyka żywności produkowanej w warunkach rolnictwa ekologicznego. Polish Journal of Agronomy, 19, 25-35.

[3] Hallmann E., Rembiałkowska E. (2006): Zawartość związków antyoksydacyjnych w wybranych odmianach cebuli z produkcji ekologicznej i konwencjonalnej. Journal of Research and Applications in Agricultural Engeneering, 51 (2), 42-46.

[4] Hallmann E., Rembiałkowska E. (2008): Ocena wartości odżywczej i sensorycznej pomidorów oraz soku pomidorowego z produkcji ekologicznej i konwencjonalnej. Journal of Research and Applications in Agricultural Engeneering, 53 (3), 88-95.

[5] Siebielec S. (2014): Charakterystyka żywności produkowanej w warunkach rolnictwa ekologicznego. Polish Journal of Agronomy, 19, 25-35.

[6] Rutkowska B. (2001): Azotany i azotyny w ziemniakach z gospodarstw ekologicznych i konwencjonalnych. Rocznik PZH, 52, NR 3, 231–236

[7] Kazimierczak R., Rembiałkowska E. (2007): Żywność ekologiczna – postęp w żywieniu. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego 1, 70-73.

[8] Gadomska J., Sadowski T., Buczkowska M. (2014): Ekologiczna żywność jako czynnik sprzyjający zdrowiu.  Probl Hig Epidemiol, 95 (3), 556-560.